• Wspomnienia Kardynała dotyczące okresu dzieciństwa i wojny (fragmenty wypowiedzi i kazań)

• Wspomnienia o kardynale (fragmenty wypowiedzi ludzi, którzy go znali)

• Poetyckie wspomnienia o Kardynale
  

Wspomnienia Prymasa

"Pamiętam pierwsze po obudzeniu się wejrzenie przez okno na niedaleki Bug, którym płynęły berliny ze zbożem, świecąc z daleka białym płótnem żagli. Było to dla nas ulubione zajęcie: prosto z łóżka biegliśmy do okna, aby je zobaczyć."
Sursum corda, Poznań - Warszawa, 1974

"Nocą mój ojciec zabierał mnie nieraz w odległe lasy. Jechało z nim zawsze razem kilku miejscowych zaufanych gospodarzy. Stawiali krzyże na drogach i różnych kopcach (...). Wracaliśmy w zupełnym milczeniu, nigdy nie wolno było o tym mówić ani słowem."
Kazania i przemówienia autoryzowane, Archiwum Instytutu Prymasowskiego Ślubów Narodu w Warszawie

"Mój ojciec z upodobaniem jeździł na Jasną Górę, a moja matka - do Ostrej Bramy. Razem się potem schodzili w nadbużańskiej wiosce, gdzie urodziłem się, i opowiadali wrażenia ze swoich pielgrzymek. Ja, mały brzdąc, podsłuchiwałem, co stamtąd przywozili. A przywozili bardzo dużo, bo oboje odznaczali się głęboką czcią i miłością do Matki Najświętszej i jeżeli co na ten temat ich różniło - to wieczny dialog, która Matka Boża jest skuteczniejsza: czy Ta, co w Ostrej świeci Bramie, czy Ta, co Jasnej broni Częstochowy?"
Sursum corda, Poznań - Warszawa, 1974

"Mając lat dziesięć po raz pierwszy dostałem do ręki w domu mojego ojca książkę ukazującą historię Polski, pod tytułem: Dwadzieścia cztery obrazki. Oczywiście była zabroniona, nie wolno jej było przechowywać w domu, ale mój ojciec był człowiekiem tak oddanym sprawom Narodu, że narażając się na prześladowania, nie lękał się uczyć swoich dzieci historii Polski, choćby potajemnie. W tej właśnie książce znalazłem elewację bazyliki Świętego Wojciecha w Gnieźnie. Już wtedy się w niej rozkochałem, chociaż nie wiedziałem, co będzie dalej."
O polskim Papieżu z Krakowa, Poznań 1979

"Matka moja umierała prawie miesiąc. My - dzieci - siedząc w szkole, z lękiem nasłuchiwaliśmy, czy nie biją dzwony kościelne. Dla nas byłby to znak, że matka już nie żyje. Kiedyś po powrocie ze szkoły stanęliśmy wszyscy przy jej łóżku, a matka zwróciła się do mnie słowami: Stefan, ubieraj się. Ponieważ była jesień, koniec października, zrozumiałem, że mam gdzieś iść. Włożyłem palto. Spojrzała na mnie i powiedziała: Ubieraj się, ale nie tak, inaczej się ubieraj. Zwróciłem na Ojca pytające oczy. Odpowiedział mi: Później ci to wyjaśnię (...) Gdy wyjaśnił, zrozumiałem, że matce nie o to szło, bym ubierał się w palto, tylko bym "ubierał się" w cnoty, przygotowując się do przyszłej drogi. Czy wypełniłem jej ostatnie do mnie skierowane słowa - trudno mi na to odpowiedzieć."
Sursum corda, Poznań - Warszawa, 1974

"Pamiętam, że ksiądz Bogdański, mocno już zgorączkowany, prowadził w roku 1919 wykład z liturgii teologicznej dla nas alumnów z klasy siódmej (...) Powiedział do nas tak: Przyjdą czasy, w których będą wam, tu obecnym, wbijać gwoździe w tonsury (...). Ja zapamiętałem te słowa i później kolegom swoim je przypominałem. Czy sprawdziły się one? Może nie w takiej formie, jak to widział nasz profesor, lecz niekiedy w znacznie drastyczniejszej i bardziej napełnionej udręką. Z szesnastu, którzy byli przeznaczeni do święceń kapłańskich w roku 1924, pozostało nas tylko dwóch. Trzynastu Bóg powołał do obozu w Dachau. Powróciło tylko czterech, pozostali ponieśli męczeńską śmierć w obozie. Z tych, którzy wrócili, trzech było "królikami doświadczalnymi". Dokonywano na nich ciężkich przeszczepów. Ponadto dwóch z naszego kursu przeszło przez więzienia współczesne. Myślę, że w nadmiarze spełniła się wizja naszego profesora z roku 1919. W młodzieńczym swoim zapale myśleliśmy, że możemy pić kielich, który przygotował nam Chrystus. Ale nie wyobrażaliśmy sobie, jak wiele trzeba ucierpieć dla Imienia Chrystusowego."
Kazania i przemówienia autoryzowane, Archiwum Instytutu Prymasowskiego Ślubów Narodu w Warszawie

"W okresie walk powstańczych na pobrzeżu Kampinosu zetknąłem się z zespołem dziewcząt, które pełniły służbę łączniczą. Spowiadałem je, służyłem, niekiedy ostrzegałem, radziłem... Jedno wiedziałem: zdolne są do każdej ofiary, przekonane, że pełnią świętą powinność. Od tych dziewcząt można się było wiele nauczyć. One nie tylko walczyły, one swoja postawą uczyły. Padały, niewątpliwie. Grzebaliśmy je w polskiej ziemi. Też prawda. Ale były jak ziarno pszeniczne, które pada w ziemię, aby obumarłszy, przynieść owoc stokrotny."
W sercu stolicy, Rzym, 1972

"Po Warszawie, omytej krwią najlepszych dzieci waszych, po Warszawie, na mękę której patrzyłem, po tej Warszawie, po której biegałem jako uczeń i jako kapłan w czasie okupacji, po tej Warszawie trzeba chodzić z wielką czcią, z sercem czystym i wiernym aż do śmierci Bogu i katolickiej Polsce."
Peter Raina, Stefan Kardynał Wyszyński, Prymas Polski, Londyn 1979

do góry

Kardynał we wspomnieniach innych

Ksiądz Prymas w życiu codziennym odznaczał się niezwykłą gościnnością i talentem towarzyskim. Nie tylko serdecznie obsługiwał siedzących przy stole, podając z rozbrajającym uśmiechem chleb, masło czy inne potrawy, ale także prowadził rozmowy - żywe, interesujące i pełne dowcipu.Goście na długo pozostawali pozostawali pod wielkim wrażeniem jego osobowości. Bardzo lubił opowiadać. Opisywał różne sytuacje ze swego dziecińsywa, z młodości seminarnej, ze spotkań z wiernymi i hierarchami. Miał cudowny zmysł obserwacji i umiał przedstawić daną sytuację w sposób fascynujący i zabawny. To była jednocześnie literatura i teatr.
Opisywane postacie ożywały w jego opowiadaniach - dostojnych i poważnych, a także groteskowych i zabawnych.
Najczęstszymi słuchaczami opowieści byli pracownicy Sekretariatu i domownicy, którzy zbierali się na wspólne posiłki.

Również spotkania wakacyjne były zawsze wspaniałą okazją, aby posłuchać Księdza Prymasa. Celował on w dowcipach sytuacyjnych, czasami przypisywał komuś wychowawczą łatkę, ale nigdy nie było w nim złośliwości, przeciwnie, wszystko było proste i jasne jak w promieniach słońca.

Podczas wielu spotkań z ludźmi różnego wieku i zawodu zawsze Ksiądz Prymas znajdował czas na chwilę humoru i radości. Przypominam sobie jego spotkanie z ludem Poznania na zakończenie uroczystości milenijnych. Gdy księża biskupi wyszli na balkon domu biskupiego, stojący tłum wiernych skanował na cześć Księdza Prymasa i Episkopatu, a w odpowiedzi padały celne riposty Księdza Prymasa, np.: "Niech żyje poczucie humoru Księdza Prymasa!" - mówili wierni. "Niech żyje poczucie humoru Poznaniaków" - odpowiadał Ojciec.

A przecież życie Księdza Prymasa było męczeństwem. Mówił o sobie, że jast samotnikiem, że jest z natury smutny. Na łożu śmierci powiedział: "Moje życie było Wielkim Piątkiem". Co było źródłem jego pogody ducha i niegasnącej radości? Niewątpliwie zaufanie do Boga i wdzięczność za wszystko, co Boża Opatrzność zsyłała. Uśmiech nie schodził z twarzy Ojca mimo nieustannych ciosów zadawanych Kościołowi w Polsce. Ksiądz Prymas świadomie zwalczał smutek u siebie, i u innych. Żartobliwie mawiał, że Bóg nie lubi smutnych. Umiał więc radować się - dla Boga i dla ludzi. Można powiedzieć, że swoje talenty literackie, a nawet aktorskie, wykorzystywał w posłudze innym.

fragmenty artykułu Marii Okońskiej "Dostojny a pełen humoru"

Zwykły dzień Księdza Prymasa

wg wspomnień p. Barbary Dembińskiej,
pracownika Sekretariatu Prymasa Polski

" Takich dni było bardzo mało. Bez względu na późniejsze zajęcia każdy dzień rozpoczynał się podobnie. Ksiądz Prymas był "skowronkiem", lubił wcześnie chodzić spać i wcześnie wstawać. Budził się ok. 4 rano, wstawał zazwyczaj o piątej Przez tę godzinę odwiedzał duchowo sanktuaria maryjne Polski i świata, zwłaszcza podążał na swoją ukochaną Jasną Górę. Zmieniło się dopiero pod koniec życia, gdy lekarze prosili by przynajmniej do szóstej leżał w łóżku. Rano pierwsze kroki kierował do kaplicy. Odmawiał brewiarz, i zawsze o 7:30 sprawował Najświętrzą Ofiarę. Potem jadł śniadanie, a następnie przyjmował gości na audiencji i załatwiał ważne sprawy. Trwało to do godziny 13:30, a czasem dłużej. Później był obiad, a po nim znów praca w gabinecie. Po południu ksiądz Ptymas wizytował parafie, jeździł na konferencje nowych kościołów. Kapłani chętnie też zapraszali Ojca na rocznicę swych święceń. Obowiązkowo uczestniczył również w zakończeniu rekolecji dla lekarzy, prawników, twórców, studentów. Kolacja była zazwyczaj do 19, a czasami się opóźniała. Po niej Ojciec szedł często na spacer, a potem jeszcze do kaplicy, którą opuszczał ok. 21. Następnie udawał się już do sypialni."

do góry

Poetyckie wspomnienia o Kardynale

do góry